دانلود مقاله ویژگی های سازمان صنعتی خلاق و نوآور

در جهان صنعتی و فراصنعتی معاصر شتاب فزاینده تحولات به حدی است که علوم ومعارف بشری تقریبا در هر ده سال دوبرابر می شود. در رشته برق این مدت حدود 5 سال ،در رشته الکترونیک حدود 3 سال و در رشته کامپیوتر حدود یک سال برآورد شده است .بدون تردید با گذشت زمان این روند با شتاب بیشتری تداوم خواهدیافت .

جامعه جهانی امروز پیوسته دچار تحول و دستخوش دگرگونی است . برای زیستن درچنین محیط متغیر و بی ثباتی ، مدیریت خلاق ضرورت می یابد. صاحبنظران یکی ازمهمترین و بارزترین ویژگیهای عصر اطلاعاتی و نرم افزاری را که ما هم اکنون در آن به سرمی بریم پیش بینی ناپذیری و عدم رویت روند امور و تحولات آینده می دانند. در این شرایط تنها خلاقیت و نوآوری مدیران است که می تواند حتی از ابهام و عدم وضوح نیزفرصت بسازد و راه را به سوی قله های پیروزی بگشاید.

امروزه تقریبا تمام کشورهای جهان درجهت افزایش بهره وری و بهبود وضعیت اقتصادی درپی خلاقیت و نوآوری هستند و یکی از دلایل عمده اهمیت فزاینده خلاقیت و نوآوری ایجاد رقابت بین کشورهای مختلف درحال توسعه است .

مدیران می توانند بر خلاقیت کارکنان تاثیر بگذارند که نتیجه آن می تواند شرکتی به واقع نوآور باشد که در آن خلاقیت نه تنها به بقاء خود ادامه می دهد بلکه درعمل رشد وبالندگی نیز دارد.

خلاقیت به عنوان یک نیاز عالی بشری در تمام ابعاد زندگی او مطرح است و عبارت از تحولات دامنه دار و جهشی در فکر و اندیشه انسان است .

تعریف خلاقیت

از خلاقیت "CREATIVITY" تعریف های زیادی شده است . برخی خلاقیت ونوآوری را با تغییر برابر دانسته و برخی با انطباق برابر گرفته اند و برخی هم خلاقیت ونوآوری را امری فراتر از تغییر و انطباق می دانند. در اینجا برخی از تعاریف مهم راموردبررسی قرار می دهیم :

خلاقیت یعنی تلاش برای ایجاد یک تغییر هدفدار در توان اجتماعی یا اقتصادی سازمان ;

خلاقیت به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است ;

خلاقیت یعنی توانایی پرورش یا به وجود آوردن یک انگاره یا اندیشه جدید در بحث مدیریت نظیر به وجود آوردن یک محصول جدید است ;

خلاقیت عبارت است از طی کردن راهی تازه یا پیمودن یک راه طی شده قبلی به طرزی نوین .

الف - تعریف خلاقیت از دیدگاه روانشناسی :

خلاقیت یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است . تفکر عبارت است ازفرایند بازآرایی یا تغییر اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت .

تفکر بر دونوع است : 1 - تفکر همگرا; 2 - تفکر واگرا

1 - تفکر همگرا عبارت است از فرایند بازآرایی یا دوباره سازی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت .

2 - تفکر واگرا عبارت است از فرایند ترکیب و نوآرایی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت ، خلاقیت یعنی تفکر واگرا.

براساس این تعریف خلاقیت ارتباط مستقیمی با قوه تخیل یا توانایی تصویرسازی ذهنی دارد این توانایی عبارت است از فرایند تشکیل تصویرهایی از پدیده های ادراک شده در ذهن و استمرار آن پس از غیبت آن پدیده ها.

به طورخیلی ساده خلاقیت یعنی فرایند تولید فکر و اندیشه نو و به عبارتی خلاقیت یعنی اندیشه زایی .

ب - تعریف خلاقیت از دیدگاه اجتماعی

خلاقیت عبارت است از فرایند یافتن راههای جدید برای انجام دادن بهتر کارها;

خلاقیت یعنی توانایی ارائه راه حل جدید برای حل مسائل ;

خلاقیت یعنی ارائه فکرها و طرحهای نوین برای تولیدات و خدمات جدید.

ج - تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی

خلاقیت یعنی ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود و ارتقا کمیت یا کیفیت فعالیتهای سازمان "مثلا افزایش بهره وری ، افزایش تولیدات یا خدمات ، کاهش هزینه ها، تولیدات یاخدمات از روش بهتر، تولیدات یا خدمات جدید و...".

در دایره المعارف علوم اجتماعی از خلاقیت چنین تعاریفی ذکر شده است : "برخی آن را توانایی هستی بخشیدن به پدیده ای جدید تعریف کرده اند وعده ای دیگر آن را نه به عنوان توانایی بلکه به عنوان فرایند روانشناختی با فرایندهایی که ازطریق آنها محصولات جدید و ارزشمند خلق می شوند، تعریف کرده اند.

به طورکلی برای ارائه تعریف دقیقی از خلاقیت باید ابتدا جایگاه نوآوری را مشخص کرد.

نوآوری INNOVATION""

منظور از نوآوری خلاقیت متجلی شده و به مرحله عمل رسیده است ، به عبارت دیگرنوآوری یعنی اندیشه خلاق تحقق یافته ;

نوآوری همانا ارائه محصول ، فرایند وخدمات جدید به بازار است ;

نوآوری به کارگیری توانایی های ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است .

بنابراین ارتباط بین خلاقیت و نوآوری را می توان به صورتهای زیر ترسیم کرد:

خلاقیت همانند به وجودآوردن یک محصول جدید است اما نوآوری به چگونگی فرایند به عمل آوردن این ایده جدید گفته می شود.

خلاقیت بیشتر یک فعالیت فکر و ذهنی است و نوآوری بیشتر جنبه عملی دارد ودرحقیقت محصول نهایی عمل ، خلاقیت است .

 ویژگیهای افراد خلاق

برخی این تفکر نادرست را دارند که خلاقیت در انحصار دانشمندان یا هنرمندان است . امروزه دانشمندان معتقدند خلاقیت و نوآوری مختص افراد خاصی نیست و تمام افراد می توانند درجهت آن کوشش کنند و بیان می دارند که انسانها در هر سطح سازمانی ودر هر رده شغلی قدرت خلاقیت ، تفکر و اندیشه را دارند. برخی از مکاتب فکری هم معتقدند که خلاقیت قابل آموزش و یادگیری است . روانشناسان سعی داشته اند تامشخصات افرادی که دارای سطح بالایی از خلاقیت هستند مشخص کنند، "استیز"عوامل زیر را برای افراد خلاق بیان داشته است :

1 - سلامت روانی و ادراکی : توانایی ایجاد تعداد زیادی ایده به طور سریع ;

2 - انعطاف پذیری ادراک : توانایی دست کشیدن از یک قاعده و چارچوب ذهنی ;

3 - ابتکار: توانایی در ایجاد و ارائه پیشنهادهای جدید;

4 - ترجیح دادن پیچیدگی نسبت به سادگی : توجه کردن و درنظرگرفتن چالشهای جدیدمسائل پیچیده ;

5 - استقلال رای و داوری : متفاوت بودن از همکاران در ارائه نظرات و اندیشه های نو.

عده ای دیگر ویژگیهای افراد خلاق را به صورت زیر دسته بندی می کنند:

1 - خصوصیات ذهنی

- کنجکاوی

- دادن ایده های زیاد درباره یک مساله

- ارائه ایده های غیرعادی

- توجه جدی به جزئیات

- دقت و حساسیت نسبت به محیط به خصوص به نکاتی که درنظر دیگران عادی به شمارمی روند

- روحیه انتقادی

- علاقه وافر به آزمایش کردن و تجربه

- نگرش مثبت نسبت به نوآفرینی

- نگرش مثبت نسبت به نوآفريني

2 - خصوصيات عاطفي

- آرامش و آسودگي خيال

- شوخ طبعي

- علاقه به سادگي و بي تكلمي در نوع لباس و جنبه هاي گوناگون زندگي

- دلگرمي و اميد به آينده

- توانايي برقراري ارتباط عميق و صميمانه با ديگران

- اعتماد به نفس و احترام به خود

- شهامت

3 - خصوصيات اجتماعي

- پيش قدمي در قبول و رويارويي با مسايل

- مسئوليت پذيري و توانايي سازمان دادن به فعاليت هاي گوناگون

- قدرت جلب حس اعتماد و اطمينان ديگران

فرايند و مراحل خلاقيت

1 - جذب ABSORPTION": اولين مرحله جذب يا فريفته شدن نسبت به يك موضوع است كه اغلب احتياج به اطلاعات جديد دارد.

2 - الهام "INSPIRATION": اين مرحله بسيار سريع اتفاق مي افتد و تعريف يا مشاهده آن بسيار مشكل است . به عبارت ديگر قبل از وقوع ، از آن هيچ آگاهي نداريم . بعضي اوقات مواداوليه آن "مرحله اول " با ايده يا راه حل همراه مي شود.

3 - آزمايش "TESTING": در اين مرحله ايده به وجودآمده آزمايش مي شود تا اينكه معلوم شود مفيد و مولد هست يا خير.

4 - پالايش "REFINEMENT": در اين مرحله ايده به منظور كاربردي كردن و مصرف عملي آن اصلاح مي شود. مراحل سوم و چهارم زمان زيادي احتياج دارد تا جايي كه اديسون مي گويد استعداد يا الهام يك درصد كار است و 99% آن سخت كوشي است .

5 - فروش "GNILLES": مرحله آخر فرايند خلاقيت ، مرحله اي است كه اكثر خلاقيتها راخنثي و ناكام مي كند. اين مرحله ابتدا بايد درون سازمان اتفاق افتد به اين معني كه ابتداافراد صاحب اختيار بايد ايده را بخرند يا قبول كنند و بعد از تعهد به آن ، بايد به مشتريان خارج از سازمان ارائه كرد.

عده اي ديگر مراحل خلاقيت را شامل چهار مرحله مي دانند كه عبارتند از:

1 - دوره آمادگي : در اين دوره ابتدا شخص درمورد موضوع با مساله موردنظرش به جستجوي اطلاعات مي پردازد و سعي مي كند موضوع را به خوبي بشكافد تا ريشه آن رادريابد. همچنين سعي مي كند پيش فرضهاي ذهني درست و غلط درباره موضوع رابشناسد تا نهايتا به ايده هاي مختلفي دست يابد.

2 - دوره خواب "پرورش ": چنانچه فرد بعداز دوره اول به نتيجه نرسد بعداز مدتي دچاردلسردي ، نااميدي ، عصبانيت و احتمالا شك نسبت به توانايي هاي خود مي شود. لذا دراين هنگام است كه كار متوقف مي شود حتي براي ساعتي يا هفته اي و بلكه ماهها وسالها، در اين دوران موضوع به ضمير ناخودآگاه سپرده مي شود، در اين زمان ممكن است فرد هر لحظه به راه حل مساله دست يابد مثلا هنگام خواب ، ورزش يا در مهماني و سايراوقات .

3 - دوره بصيرت "روشني ": بعداز سپردن موضوع به ضمير ناخودآگاه ، شخص بايدحواس خود را با امواج و فركانس هاي ارسالي از آن منبع لايزال و پرقدرت تنظيم ودرواقع چشم به راه و گوش به زنگ باشد تا اشاره هاي رسيده را جذب ، ثبت و درك كند.

4 - دوره آزمايش و ارزش گذاري : راه حلي كه در مرحله سوم به ذهن شخص مي رسددرواقع راه حلي كلي است كه لازم است ابتدا آزمايش و سپس مطابق وضع موردنيازشكل داده شود و نهايتا كاربردهاي مختلف آن مشخص گردد.

فرصتهاي خلاقيت

درحقيقت خلاقيت هايي وجود دارد كه از نبوغي آني سرچشمه گرفته است به هرحال بيشترين خلاقيت ها و خصوصا خلاقيت هاي موفقيت آميز ناشي از يك انتخاب آگاهانه وهدفدار در فرصت هاي خلاقيت است . فرصت هايي كه فقط در برخي شرايط حاصل مي شود. فرصت هاي خلاقيت در چهار گروه فرصت داخلي و سه گروه فرصت هاي خارجي تقسيم بندي شده است :

وقايع غيرمنتظره : مثل شكستها يا موفقيت هاي غيرمنتظره ;

ناسازگاري ها: مثل تحويل دادن محموله ها "خدمات " در نيمه شب كه ناشي از درك ناسازگاري بين زمان درخواست مشتري و زمان كار شركتهاست ;

نيازهاي فرايندي : مثل نياز فرايند توليد به سرعت ، ايمني ، باكيفيت بالاتر;

تغييرات در صنايع و بازارها: مثل پيشرفت تكنولوژي ، گرايش مشتريان ، افزايش ياكاهش رقبا.

سه فرصت خارجي در محيط علمي و اجتماعي سازمان نيز عبارت است از:

تغييرات جمعيتي : مثل تاسيس آسايشگاه سالمندان يا كانون بازنشستگي به دليل كاهش نيروي جوان ;

تغيير نگرش : مثل گرايش به تندرستي با ورزش ;

دانش جديد: مثل صنعت ويديو، ماهواره ، كامپيوتر، فيبر نوري .

نقش اين منابع بسته به طبيعت ريسك دشواري و پيچيدگي آنها متفاوت است وزمينه خلاقيت مي تواند در آن واحد توسط بيش از يك گروه فراهم شود. به هرحال مواردفوق اكثريت بالايي از تمامي فرصتهاي خلاقيت را تشكيل مي دهد.

نقش و اهميت خلاقيت و نوآوري

اين نقش و اهميت را مي توان از سه جنبه كلي ، فردي و سازماني موردبررسي قرارداد:

الف " نقش و اهميت خلاقيت ازجنبه كلي و عمومي

1 - خلاقيت و نوآوري يكي از اساسي ترين و بنيادي ترين ويژگي هاي خاص انسان ومظهر خليفه الهي انسان در كره زمين است ;

2 - مجموعه تمدن انسان محصول خلاقيت ها و نوآوري هاي انسان است ;

3 - ادامه حيات انسان بدون خلاقيت و نوآوري امكان پذير نيست ;

4 - خلاقيت و نوآوري يكي از اصلي ترين اهداف تعليم و تربيت است ;

5 - خلاقيت و نوآوري عامل بهبود مستمر كيفيت زندگي و افزايش رفاه و آسودگي و رفع مشكلات و موانع است ;

6 - خلاقيت و نوآوري موجبات رشد و توسعه اقتصادي ، علمي ، صنعتي را فراهم مي سازد;

7 - همه سازمانها و كارخانه ها و كليه توليدات و محصولات و خدمات حاصل خلاقيت و نوآوري است ;

8 - جوامع پيشرفته تر داراي خلاقيت ها و نوآوريهاي بيشتري هستند.

ب " نقش واهميت خلاقيت ونوآوري ازجنبه فردي

1 - خلاقيت و نوآوري عامل رشد و شكوفايي استعدادها و سوق دهنده به سوي خودشكوفايي ;

2 - خلاقيت و نوآوري عامل موفقيت هاي فردي ، شغلي و اجتماعي .

ج " نقش و اهميت خلاقيت و نوآوري ازجنبه سازماني

1 - خلاقيت و نوآوري عامل پيدايش سازمان ;

2 - خلاقيت و نوآوري عامل توليدات و خدمات ;

3 - خلاقيت و نوآوري عامل افزايش كميت ، تنوع توليدات و خدمات ;

4 - خلاقيت و نوآوري عامل افزايش كيفيت توليدات و خدمات و موفقيت در رقابت ;

5 - خلاقيت و نوآوري عامل كاهش هزينه ها، ضايعات و اتلاف منابع ;

6 - خلاقيت و نوآوري عامل افزايش انگيزش كاري كاركنان سازمان ;

7 - خلاقيت و نوآوري عامل ارتقا سطح بهداشت رواني و رضايت شغلي كاركنان سازمان ;

8 - خلاقيت و نوآوري عامل ارتقا بهره وري سازمان ;

9 - خلاقيت و نوآوري عامل موفقيت مجموعه مديريت و كاركنان سازمان ;

10 - خلاقيت و نوآوري عامل رشد و بالندگي سازمان ;

11 - خلاقيت و نوآوري عامل تحريك و تشويق حس رقابت ;

12 - خلاقيت و نوآوري عامل كاهش بوروكراسي اداري "كاهش پشت ميزنشيني ومشوق عمل گرايي ";

13 - خلاقيت و نوآوري عامل تحريك و مهياكردن عوامل توليد.

ويژگيهاي سازمان خلاق

برخي از ويژگيهاي سازمان خلاق عبارتند از:

1 - رقابت كامل و فشرده است : در يك سازمان درصورتي خلاقيت صورت مي پذيرد كه رقابت كامل در آن حاكم باشد.

2 - فرهنگ : يكي از عوامل عمده اي كه به بالندگي مديريت كمك مي كند فرهنگ مردم است . برپايه يك فرهنگ خوب ، اتلاف وقت گناه محسوب مي شود. بديهي است درچنين بستر مناسبي جهت رقابت ; خلاقيت يا سازمانهاي پويا بهتر شكل مي گيرد.

3 - دسترسي به مديران : در سازمانهاي خلاق بر اين اعتقاد هستند كه دانش در سطح سازمان به وفور پراكنده شده است و مديران به راحتي مي توانند افكار و نظرات ديگران رامستقيم و بدون واسطه دريافت كنند.

4 - احترام به افراد: ويژگي ديگر سازمان خلاق احترام به افراد است و آنها باور دارند كه مي توانند همگام با نيازهاي سازمان ، رشد كنند.

5 - ارائه خدمات مردمي : هدف نهايي در اين سازمانها توجه به نيازمنديهاي اجتماع وجلب رضايت آحاد مردم است .

6 - در سازمان خلاق افراد داراي يك تخصص ويژه نيستند و اين امكان را دارند كه براي قرارگرفتن درجايگاه مناسب گردش شغلي داشته باشند;

7 - كارگروهي ;

8 - روابط دائمي و بلندمدت كاركنان با اين نوع سازمانها و درنتيجه برخورداري آنها ازامنيت شغلي از ديگر ويژگيهاي اين سازمانهاست ;

9 - استقبال مديران از عامل تغيير: در اين سازمانها تمامي مديران ، مساله تغيير را به عنوان تنها عامل ثابت و گريزناپذير مي دانند و با خشنودي آن را پذيرفته و در برابر آن مقاومت نمي كنند. طبيعي است در چنين سازماني ضرورت ندارد كه مدير بخش زيادي از وقت خود را براي جلوگيري برخورد با تغييرات اختصاص دهد زيرا همه به اين باور رسيده اندكه تغيير يك ارزش مثبت است .

منابع نوآوري

منابع نوآوري را به دو منبع درون سازماني و برون سازماني تقسيم مي شود:

1 - منابع نوآوري درون سازماني : - پرسنل

- نمايشگاه - مشاوران - مديرعامل - واحد فروش - توزيع كنندگان .

2 - منابع نوآوري برون سازماني : - شركتهاي تحقيقاتي - بازار و رقابت - مشتريان .

بيشترين عامل و منبع نوآوري در سازمانهاي موفق مطلوب به ترتيب مربوط به پرسنل ، تحقيقات ، بازار و رقبا و مشتريان است .

نيازهاي سازمان خلاق

نياز به توجه ، اعتماد، احترام ، تشويق و حمايت ;

نياز به آزادي درانتخاب نقش خود در سازمان ;

نياز به آزادي درانتخاب همكاران و پرسنل خود;

نياز به آزادي در تجسس و تحقيق در كليه واحدها;

نياز به ارتباط نزديك ، سريع و راحت با خارج سازمان ;

نياز به آزادي از زنجيره فرمان و سلسله مراتب سازماني ;

نياز به آزادي از كارهاي تكراري ، روزمره و يكنواخت ;

نياز به آزادي عمل درنحوه انجام كارها;

نياز به دراختيار داشتن زمان آزاد براي پيگيري ايده هاي نو;

نياز به دراختيار داشتن منابع آزاد و بدون كنترل و پاسخگويي جهت استفاده در طرحهاو ايده هاي نو;

نياز به اطلاعات به موقع ، موثق ، مرتبط;

نياز به اخذ سريع نتيجه كار و عمل خود;

نياز به آموزش

نياز به سرعت عمل "عدم بوروكراسي ";

نياز به كار مفرح "ضمن شوخي ".

نقش مدير در پرورش خلاقيت

نقش مديريت در مجموعه هايي كه خلاقيت و نوآوري از ضروريات و عامل اصلي است بسيار مهم و حساس است زيرا مديريت مي تواند توانايي و استعداد خلاقيت ونوآوري را در افراد ايجاد، ترويج و تشويق كند و يا رفتار و عملكرد آنها مي تواند مانع اين امر حياتي شود.

هنر مدير خلاق عبارتست از استفاده از خلاقيت ديگران و پيداكردن ذهنهاي خلاق .مديرخلاق بايد فضايي بيافريند كه خودش بتواند خلاق باشد و افراد سازمان را هم نيزبراي خلاقيت تحريك كند و اين فضا، فضايي است كه از كار روزمره به دور است وبه نحوي تفويض اختيار مي كند تا هركسي خود مشكل خودش را حل كند.

باتوجه به كم بودن افراد فوق العاده خلاق و باتوجه به اينكه اغلب افراد بطور بالقوه داراي استعداد خلاقيت و نوآوري هستند، ويژگيهاي زير به پرورش اين استعداد كمك مي كند:

1 - تحمل ريسك : كاركنان بايد تشويق شوند كه بدون ترس از پيامدهاي آن ، شكست راتجربه كنند و اشتباهات به عنوان فرصتهاي يادگيري به شمار آيد.

2 - كاهش كنترل بيروني : قوانين ، مقررات و خطمشي ها و كنترل هاي مشابه بايد به حداقل كاهش يابد و خودكنترلي جايگزين آن شود.

3 - كاهش تقسيم كار: مشاغلي كه بطور محدود تعيين شده باشد، ايجاد محدوديت مي كند درحالي كه فعاليتهاي متعدد شغلي ، ديدگاه وسيع تري به كاركنان مي دهد.

4 - قبول - تحمل ريسك

كاهش كنترل بيروني

كاهش تقسيم

كار

ابهام : تاكيد خيلي زياد بر عيني بودن و معين بودن ، خلاقيت را محدود مي كند.

5 - تحمل تضاد: گوناگوني ديدگاهها بايد تشويق شود. هماهنگي و توافق بين افراد وواحدها لزوما به عملكرد موفق منجر نمي شود.

6 - تحمل راههاي غيرعملي : افرادي كه جوابهاي غيرعملي حتي نابخردانه ارائه مي دهندبايد تحمل شوند زيرا آنچه كه در اوائل غيرعملي به نظر مي آيد ممكن است به راه حلهاي خلاق منجر شود.

7 - تمركز بر نتايج تا ابزارها: هدفها بايد واضح باشند و افراد بايد تشويق شوند كه راهكارهاي متعدد رسيدن به هدفها را درنظر بگيرند. تمركز بر نتايج باعث ارائه و پيشنهادچندين جواب صحيح به هر مساله معين مي شود.

8 - ارتباطات همه جانبه : ارتباطات بايد بطور افقي و عمودي جريان پيدا كند. جريان آزادارتباطات باروري نظريات را آسان مي كند.

ايجاد محيط مشاركت در سازمان

براي اينكه افراد در سازمان به تفكر بپردازند بايد محيطي ايجاد شود كه در آن به نظريات و انديشه ها امكان بروز داده شود. يكي از شيوه هاي بسيار مهم و پرجاذبه پرورش شخصيت انسانها و همين طور خلاقيت و نوآوري و حتي رشد اجتماعي مشورت است وبدون ترديد افرادي كه اهل مشورت هستند از عقل و فكر بيشتري برخوردارند و آنان كه اهل آن نيستند از اين امتياز بهره اي ندارند.

يك بررسي دقيق و رسمي كه در سطح 453 شركت طراز اول ژاپن در سال 1980صورت گرفته است نشان مي دهد كه 5/23 ميليون پيشنهاد از كاركنان اين كارخانه هادريافت شده كه حدود دو سوم آنها قابل اجرا، مفيد و سازنده بوده است اين درنتيجه همان نظام مديريت مشاركت بوده است.

انگيزش و نوآوري

يك سازمان خلاق تا اندازه زيادي به خودكنترلي كاركنانش وابسته است . خودكنترلي خودش را درخواستن و تمايل براي ارائه ابتكار و خلاقيت به نمايش مي گذارد.

در آن صورت ، خود كاركنان خواهان خلاقيت و نوآوري هستند. در اين راستا بايداحترام لازم را براي افراد درنظر داشت ، آنها را به عنوان مهمترين دارايي درنظر گرفت به آنها اعتماد داشت . تمام اطلاعات لازم را ارائه كرد تا آنها خود را جزيي از نظام مربوطبه شمار آورند. مديران بايد خودانگيزشي را در سطح سازمان ترويج دهند.

خلاقيت گروهي

سازمانها مي توانند از انواع تكنيك هاي توسعه خلاقيت گروهي به شكل جدي ومستمر استفاده كنند اين تكنيك ها از اين قرارند:

1 - يورش فكري : "BRAINSTORMING"

اين روش را كه اسبورن در سال 3591 به صورت مشخص تعريف كرد داراي دو اصل كلي است :

الف " هدف اصلي گروه ، خلق ايده هاي هرچه بيشتر در مساله موردنظر است .

ب " هيچ كس حق ارزيابي يا قضاوت ايده هاي پيشنهادي را ندارد.

2 - گروه مجازي : "BRAINWRITING"

در اين روش اعضا وارد بحثهاي كلامي نمي شوند بلكه ايده هايشان را روي كاغذمي نويسند و رهبر گروه بعداز جمع آوري ، آنها را در جدولي درج و سپس ازشركت كنندگان مي خواهد كه جهت تصميم گيري نسبت به ايده ها اظهارنظر كنند.

3 - رويكرد سينكتيكس : "SYNECTICS"

فرايند به كارگيري اين رويكرد عبارت است از:

الف " شناسايي و تجزيه وتحليل مشكل به منظور رسيدن به ماهيت و جوهره آن ;

ب " كشف راه حلهايي براي آن جوهره ازطريق ديدگاه غيرمرتبط با موضوع ;

ج " تلاش براي تبديل راه حلهاي به دست آمده به راه حل نهايي .

در جلساتي كه از اين روش استفاده مي شود فقط رهبر گروه از اصل موضوع اطلاع دارد و موضوعي كه مطرح مي شود دقيقا اصل موضوع نيست بلكه موضوعي نزديك به آن است . به عنوان مثال اگر بخواهيم درخصوص توليد اسباب بازي ايده هايي را جمع آوري كنيم موضوع موردبحث را مي توان راجع به مسايلي ازقبيل بازي كردن و يا لذت بردن مطرح كرد تا زماني كه رهبر گروه تشخيص دهد اصل موضوع يعني توليد اسباب بازي رامي توان مطرح كرد.

4 - رويكرد جدلي :

براساس اين تكنيك دو گروه نسبت به يك موضوع با يكديگر كاملا مخالفت مي كنندو هريك روش ديگر را محكوم مي كند تا اينكه راه حل نهايي براي تصميم گيرنده مشخص شود. به عنوان مثال فرض كنيد سازماني مي خواهد خط توليد جديدي را بررسي كند. ابتدايك گروه راجع به مزاياي خط جديد تحقيق و گزارش مي كند و گروه ديگر راجع به معايب و مضرات آن و سپس اين دو گروه به مجادله مي پردازند تا اينكه تصميم گيرنده به موضوعي مي رسد كه بيشترين منافع و كمترين معايب را داشته باشد.

5 - ارتباطاجباري "FORCED ASSOCIATION":

در اين شيوه از اعضاي گروه خواسته مي شود كه بين زمينه هاي موضوع اصلي وموضوعي ديگر كه مرتبط با آن نيست ارتباطي را به وجود آورند تا از نتيجه تلاشهاي ذهني آنها به ايده هايي نو دست يابند. به عنوان مثال براي يافتن محصول جديدي ازجنس شيشه از شركت كنندگان مي خواهند تا بين محصول هاي شيشه اي مثل حباب ،چراغ ، ليوان ، آينه ، بطري و غيره و بازيهاي مختلف رابطه اي ايجاد كنند. گروه ممكن است هنگام ايجاد اين رابطه به ايده هاي جديدي برسند مثل طراحي ليواني كه بتوان با نقشهاي روي آن بازي خاصي انجام داد و يا شيشه اي كه در مقابل توپ مقاوم باشد. گردش

6 - تخيلي "SPECULATIVE EXCURSION"|:

در اين روش كه در سال 1691 روانشناسي به نام گوردون آن را ارائه داد، اعضاي گروه را از طريق به كارگيري جرياني تمثيلي و استعاره اي به گردش تخيلي ترغيب مي كنندو به منظور استفاده از حالت ذهني ايجاد شده در گروه هنگامي كه افراد كاملا از قالبهاي ذهني معمول خود خارج شده اند موضوع جلسه را مطرح مي كنند.

موانع خلاقيت و نوآوري

برخي از موانع خلاقيت به دلايل سازماني و مديريت است و برخي ديگر به خودشخص برمي گردد. موانعي كه خود شخص به وجود مي آورد عبارتند از:

عدم اعتماد به نفس محافظه كاري

متعهدنبودن وابستگي و جمود فكري عدم توانايي در تحمل ابهام و تضاد عدم دانش كافي درمورد علوم مربوطه عدم تمركز ذهني

مقاوم نبودن كمرويي عدم انعطاف پذيري

موانع خلاقيت كه سازمان عامل آن است عبارتند از:

- بدبيني نسبت به همه ايده هاي جديدي كه از پايين سازمان مي آيند

- پافشاري بر اينكه براي تصويب بايد از ساير سطوح مديريت تاييد و امضا گرفته شود

- خواستن از قسمتهاي مختلف براي رقابت و انتقاد از پيشنهادهاي همديگر "تا شما را ازتصميم گيري نجات داده و فقط برنده جنگ را انتخاب كنيد".

- اظهار انتقاد راحت و ستايش نكردن افراد

- تشويق نكردن افرادي كه اشكالات كارشان را بازگو مي كنند

- كنترل دقيق همه چيز

- تصميم گيري مخفيانه نسبت به تغيير سازمان دهي "ساختار"، سياستها و اعلام ناگهاني آن به افراد "به منظور اطاعت بيشتر افراد از دستورها"

- داده ها و اطلاعات براي حفظ قدرت و برتري جمع آوري و توزيع مي گردد نه پايين آوردن اشتباهات.

- اعتماد بيش ازحد به اينكه مقامات ارشد قبلا از همه امور مهم شركت و كسب و كاراطلاع دارند.

نتيجه گيري

دگرگوني در سراسر جهان امروزه باعث شده كه خلاقيت بيش از پيش اهميت يابد وجوامع فقط از راه ابتكار و نوآوري مي توانند خود را با شرايط جديد تطبيق دهند. درچنين شرايط خاصي پرورش خلاقيت انسانها ضرورت بيشتري پيدا مي كند و مديران بايستي زمينه هاي لازم را براي خلاقيت و نوآوري كاركنان فراهم كنند، مديران نياز بدان خواهند داشت كه درك كنند خلاقيت از سه بخش عمده تشكيل شده است : 1 - تخصص 2 - تفكر خلاق و انعطاف پذير 3 - انگيزش

مديران مي توانند بر دو بخش نخست نيز اثرگذار باشند اما انجام اين كار هزينه بر ووقت گير است، آنچه كه اثربخشي بيشتري دارد افزايش انگيزش دروني كاركنان است .

پيشنهادها

براي افزايش خلاقيت چند اقدامات مديريتي پيشنهاد مي گردد:

چالش آزادي منابع مشخصه هاي گروه كاري ترغيب سرپرستي حمايت سازماني .

1 - ازبين تمام كارهايي كه مديران مي توانند براي برانگيختن خلاقيت انجام دهند شايدموثرترين آنها انتصاب مناسب افراد است كه به طرز فريبنده اي كاري ساده به نظر مي رسد.

2 - افراد خلاق تر خواهند بود اگر به آنها اجازه داده شود تا تصميم بگيرند از يك قله خاص چگونه صعود كنند.

3 - دو منبع اصلي كه بر خلاقيت اثر مي گذارند زمان و پول هستند و مديران بايد درتخصيص اين منابع با دقت بسيار عمل كنند. در برخي شرايط فشار زماني مي تواندخلاقيت را افزايش دهد.

4 - يكي از رايج ترين راههاي سركوب خلاقيت به وسيله مديران ، ايجاد گروههاي همگن است . گروههاي همگن معمولا با كمترين اختلاف نظر سريع تر به راه حلها نايل مي شوند وكار چنداني در زمينه تفكر خلاق صورت نمي پذيرد.

5 - افراد مي توانند كار خود را بدون بخشي دلگرم كننده نيز جالب و هيجان انگيز بيابند امابراي تداوم اين صبوري اغلب افراد بايد احساس كنند كه كار آنها براي سازمان با گروهي از افراد مهم اهميت دارد. در غير اين صورت آنها بايد كار خود را فقط در خانه و براي خودانجام دهند.

6 - مطمئنا ترغيب سرپرستي ، خلاقيت را تقويت خواهدكرد. اما خلاقيت به طور واقعي وقتي تقويت مي شود كه كل سازمان حامي آن باشد. چنين حمايتي وظيفه رهبران سازمان است .

منابع و ماخذ:

1 - جليل صمدآقايي "سازمانهاي كارآفرين "، ناشر: مركز آموزش مديريت دولتي ،1378.

2 - دكتر محمد احمدپور دارياني "كارآفريني تعاريف ، نظريات ، الگوها" ناشر: شركت پرديس 57، سال1379.

3 - پيتر دراكر، "رشته اي علمي به نام خلاقيت " مترجم : سيدصالح واحدي مجله تدبير شماره 43، تيرماه 1373.

4 - علي نيلي آرام ، "خلاقيت و نوآوري در سازمان " مجله تدبير شماره 85، شهريور 1377.

5 - ترزا ام امابايل "خلاقيت را چگونه ازبين ببريم " مترجم : حسين حسينيان زرنقي مجله تدبير شماره 103، خرداد ماه 1379.