دانلود مقاله ارائه استانداردهای آموزشی و پیشنهاد ساختار تشکیلاتی و نظام اجرایی اعتبارگذاری دانشگاه های علوم پزشکی کشور

مقدمه:

در طول قرن پیشین آموزش عالی در کشورهای توسعه یافته و همچنین در کشورهای در حال توسعه هم به لحاظ تعدد مراکز آموزش عالی و هم به لحاظ تنوع رشته های تحصیلی در مقاطع مختلف رشدی بسیار سریع داشته است. همگام با این، درخواست عمومی برای دستیابی به آموزش عالی نیز بسیار پرحجم بوده است. با توجه به نقشی که دانشگاهها در تولید علم و تکنولوژی و پیشرفت علمی هر جامعه بعهده دارند و نقش محوری که در فرآیند توسعه هر کشور ایفاد می کنند، نگاه صاحبنظران به عرضه و تقاضای آموزش عالی صرفاً یک نگاه اقتصادی نبوده است. توجه به حفظ و ارتقا کیفیت دانشگاهها در ابعاد مختلف در کنار رشد کمی آنها یکی از دغدغه های اصلی صاحبنظران و نیز دولتها در کشورهای پیشرو و پیشگام در آموزش عالی بوده است. از اینرو بحث ارزیابی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی بحث چالش برانگیزی در حوزه مجادلات صاحبنظران بوده است و شیوه های گوناگونی مورد پیشنهاد و آزمون قرار گرفته است.

البته ذکر این نکته بسیار حائز اهمیت است که پاسخگوسازی Accountability همه نهادهای اجتماعی در مقابل عملکرد خود، نهضتی عمیق و پرسابقه در کشورهای توسعه یافته محسوب می شود و برای پاسخگو بودن، نهادهای اجتماعی بایستی ضرورتاً نوعی ارزیابی بیرونی (External Evaluation) را بپذیرند. (1) این خواست اجتماعی نیز از عوامل بسیار مؤثر در حرکت دانشگاهها به سمت شفاف سازی روشها و معیارها و موازین خود در امر آموزش و پژوهش و ارائه خدمت بوده است و بالتبع آنها را در معرض نقد و بررسی و درنتیجه پیشرفت و بهبود کیفیت کشانده است.

البته دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی مانند همه نهادهای اجتماعی به آسانی پذیرای ارزیابی خارجی از عملکرد خود نشده اند و مقاومتهای زیادی در این فرآیند وجود داشته است که از جمله محوری ترین استدلالها برای مقاومت و مخالفت در برابر ارزیابی بیرونی، تکیه بر استقلال دانشگاهها و مخدوش شدن آزادیهای آکادمیک بوده است. (2)

به هر حال اصرارهای اجتماعی مبنی بر ارائه تضمین از سوی دانشگاهها در مقابل کیفیت فارغ التحصیلان و بازده های خود و نیز مشروط شدن حمایتهای مالی از دانشگاهها به ارائه عملکرد واضح و روشن از بازده های آموزشی و پژوهشی و ارائه خدمت، به تدریج دانشگاهها و صاحبنظران را به سوی یافتن راههای صحیح و اصولی و با قاعده در مورد نحوه اطمینان یابی از عملکرد مؤسسات آموزش عالی کشانید.

شیوه ای که بیش از همه برای اطمینان از عملکرد آموزشی و پژوهشی  وارائه خدمت مورد توجه قرار گرفته است و در طول سالیان گذشته از اقبال کشورهای وسیعی برخوردار شده است. شیوه ای است که امروز تحت عنوان اعتبارگذاری (Accreditation) از آن نام برده می شود.

به صورت خلاصه، اعتبارگذاری فرآیندی است که در خلال آن اطمینان از بکارگیری حداقل استانداردهای قابل قبول در دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی حاصل می شود. این فرآیند اطمینان یابی از طریق بررسی و تعیین کارآیی درونی و بیرونی دانشگاهها با استفاده از شاخصهای عملکردی انجام می شود. (3)

هدفهایی که اعتبارگذاری در تعقیب آن باشد از چندین جنبه قابل بررسی می باشد.

- از جنبه مدیریتی مشارکت جدی همه اعضا هیئت علمی و کارکنان دانشگاهها برای برنامه ریزی و ارزشیابی مؤسسه ضرورت می یابد و ضمناً با ایجاد رقابت مثبت بین دانشگاهها، انگیزه های درونی پیشرفت در نزد همه کارکنان ارتقا می یابد.

- به لحاظ دریافت کمکهای مالی از سوی دولت و سایر مؤسسات، ابزار مناسبی برای ابراز شایستگی در اختیار دانشگاهها قرار می گیرد.

- به لحاظ رسمیت و مقبولیت ملی و بین المللی، اعتبارگذاری ابزار مفیدی در اختیار دانشگاهها قرار می دهد که اعلام کنند به سطح استانداردهای ویژه ای رسیده اند.

- از جنبه توجه به مشتریان وسیله مهمی در اختیار متقاضیان آموزش عالی برای انتخاب صحیح قرار می گیرد.

- و بالاخره اعتبارگذاری، مؤسسه آموزش عالی را در مقابل انتقادها و فشارهای داخلی و خارجی مصون می سازد. (4)

آنچه در امر اعتبارگذاری جنبه محوری دارد و در واقع قلب این شیوه محسوب می شود و از اهمیت اساسی برخوردار می باشد. مسئله استانداردها است. استانداردهایی که در برگیرنده جنبه های گوناگون عملکرد دانشگاهها باشد و با واقع بینی تنظیم شده باشد و از طریق یک فرآیند اصولی تدوین شده باشد.

فدراسیون جهانی آموزش پزشکی (WFME) اعلام می کند که: وجه مشترک همه سیستمهای اعتبارگذاری سنجش براساس استانداردهای از پیش طراحی شده است. این استانداردها از آنجا که ملاک قضاوت قرار گرفته و چارچوب احتمالاً جدیدی را برای دانشکده ها تعریف می کنند و از حساسیت و اهمیت خاصی برخوردارند. این استانداردها معمولاً حاصل توافق و اجتماع بین استادان، دانتشجویان، سازمانهای حرفه ای و علائق عمومی و حکومتی است. در هر کشور این استانداردها در سطح ملی تهیه می شوند و اعتبارگذاری ملی براساس آن انجام می گیرد (5).

جوردن کون (Jordan J Cohen) معتقد است که استانداردها اصول ساختار تشکیلاتی، اجرایی و ارزیابی برنامه آموزشی هستند. وی در موافقت با گزارش WFME اعلام میکند که ساختار و فرآیند و محصول دانشکده های پزشکی در سراسر دنیا در بسیاری خصوصیات عمومی مشترک هستند و با پذیرش گروهی از استانداردهای بین المللی می توان کیفیت آموزش پزشکی در سراسر جهان را ارتقا داد و از این طریق به ارتقا مداوم سلامت در جهان رسید (6).

علاوه بر مسئله محوری استانداردها و فرآیند اساسی ساخت استانداردها؛ الگو و ساختار اجرایی اعتبار گذاری نیز حائز اهمیت است. الگو و ساختار اجرایی اعتبارگذاری علی القاعده بایستی با ساختار سیاسی و اجرایی هر کشور متناسب و هماهنگ باشد تا فرآیند اعتبارگذاری  امکان تحقق پیدا کند.

در کشورهای مختلف به حسب میزان تمرکز ساختار سیاسی و اداری و نیز سنتهای آکادمیک، الگوهای متفاوتی را برای اعتبارگذاری برگزیده اند که به طور کلی می توان آنها را در سه دسته کلی تقسیم بندی کرد:

الف. الگوی اعتبارگذاری آمریکایی

ب. الگوی اعتبارگذاری بوروکراتیک (دیوانسالارانه)

ج. الگوی اعتبارگذاری انگلیسی

الگو و ساختارهای اجرایی که از سوی دیگر کشورها برای اعتبارگذاری گزینش شده است با اندک جزئیاتی در چارچوب الگوهای فوق قابل تبیین می باشد(7).

با توجه به کوششهایی که از سوی هیئت بررسی آموزش پزشکی (LCME) در آمریکا و نیز فدراسیون بین المللی آموزش پزشکی (WFME) در زمینه تهیه استانداردهای دانشکده های پزشکی صورت گرفته است به نظر می رسد اعتبارگذاری علوم پزشکی از زمینه اجرایی قابل اطمینان تری برخوردار می باشد.

در ایران نیز با وجود قدمت زیاد آموزش عالی و نیز گذشت بیش از 15 سال از تشکیل وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاههای علوم پزشکی و ایجاد بسیاری نهادهای نظارتی برای نظارت بر عملکرد دانشگاهها عملاً سازمانی که با ساختار معین و براساس الگویی مشخص و با در اختیار داشتن استانداردهایی قابل قبول به اعتبارگذاری دانشگاهها بپردازد، وجود ندارد.

این پروژه که براساس قصد و عزم جدی معاونت آموزشی و امور دانشگاهی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی آغاز گردیده است، در صدد است تا با استفاده از تجربیات بین المللی و نیز جلب همکاری کارشناسان توانمند داخلی اولاً به مجموعه ای از استانداردهای قابل قبول ملی برای اعتبارگذاری دانشگاههای علوم پزشکی دست یابد و ثانیاً در انطباق با ساختار اداری ? اجرایی ? کشور الگو و ساختار اجرایی مناسبی را برای اعتبارگذاری پیشنهاد نماید و با تدوین آئین نامه های مناسب راه اجرای عملی آن را فراهم سازد تا از این رهگذر امکان ارتقا کیفیت و نیز درجه بندی اصولی دانشگاهها و دانشکده های علوم پزشکی کشور فراهم گردد.

اين پروژه که براساس قصد و عزم جدي معاونت آموزشي و امور دانشگاهي وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي آغاز گرديده است، در صدد است تا با استفاده از تجربيات بين المللي و نيز جلب همکاري کارشناسان توانمند داخلي اولاً به مجموعه اي از استانداردهاي قابل قبول ملي براي اعتبارگذاري دانشگاههاي علوم پزشکي دست يابد و ثانياً در انطباق با ساختار اداري ? اجرايي ? کشور الگو و ساختار اجرايي مناسبي را براي اعتبارگذاري پيشنهاد نمايد و با تدوين آئين نامه هاي مناسب راه اجراي عملي آن را فراهم سازد تا از اين رهگذر امکان ارتقا کيفيت و نيز درجه بندي اصولي دانشگاهها و دانشکده هاي علوم پزشکي کشور فراهم گردد.

ضرورتهاي اجراي طرح

توسعه علمي کشور مستلزم ارتقا کيفي دانشگاهها و حرکت آنها براساس موازين و معيارهاي پذيرفته شده علمي است. براي نيل به اين وظيفه قانوني و ملي بايستي به روشهاي صحيح و تجربه شده اي دست يافت که استمرار توسعه کيفي دانشگاهها و بکارگيري معيارهاي علمي در آموزش و پژوهش و ارائه خدمات و نيز شيوه هاي مناسب مديريت مجموعه هاي علمي را تضمين کند.

استقرار اين مسؤوليت مهم از بزرگترين وجوه تحقق پاسخگويي دولت در بخش آموزش پزشکي و حفظ سلامت جامعه است. بر اين اساس طرح اعتبارگذاري (Accreditation) دانشگاهها و دانشکده هاي علوم پزشکي کشور براساس ضرورتهاي زير تدوين و به اجرا در خواهد آمد.

الف. اطمينان يابي از وجود حداقل معيارها و موازين معتبر علمي در امر آموزش و پژوهش و ارائه خدمات در دانشگاهها و دانشکده هاي علوم پزشکي سراسر کشور و ايجاد انگيزه براي درون جوشي دانشگاهها در ارتقا معيارها

ب. افزايش مشارکت اعضا هيئت علمي و کارشناسان دانشگاهها در بهبود کيفيت دانشگاهها

ج. توزيع مسؤوليت پاسخگويي به سطح دانشگاهها و دانشکده هاي علوم پزشکي

د. يافتن معيارهاي اصولي و قابل اطمينان براي اعطاي اعتبارات آموزشي و پژوهشي و ساير امکانات به دانشگاهها و دانشکده هاي علوم پزشکي

ه. يافتن معيارهاي اصولي و قابل اطمينان براي محاسبه و جذب سهم مناسب دانشگاههاي علوم پزشکي از GNP

و. امکان ايجاد پايگاه اطلاعات جامع از تواناييها و ضعفهاي نظام آموزش پزشکي کشور در بخشهاي مختلف.

ز. ايجاد زمينه برنامه ريزيهاي کوتاه مدت، ميان مدت و بلند مدت در نظام آموزش پزشکي

ح. ايجاد رقابت مثبت و سازنده در بين دانشگاههاي علوم پزشکي کشور

اهداف طرح:

1-    تدوين فرآيند استانداردسازي

2-    تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در حوزه رسالت و اهداف دانشگاهها و دانشکده ها

3-    تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه برنامه هاي آموزشي

4-    تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در باره بازده هاي آموزشي

5-    تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه اداره امور دانشجويي

6-     تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در مورد هيئت علمي

7-    تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه منابع و امکانات آموزشي

8-    تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه ارزشيابي برنامه هاي آموزشي

9-    تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه آموزش کارکنان

10- تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه شيوه هاي سياستگزاري و مديريت

11- تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه ارائه آموزش مداوم

12- تعيين استانداردهاي اعتبارگذاري در زمينه مسائل پژوهشي

13- پيشنهاد الگوي اعتبارگذاري متناسب با ساختار سياسي ? اجرايي کشور

14- پيشنهاد نظام اجرايي اعتبارگذاري دانشگاههاي علوم پزشکي کشور

15- تدوين کتابچة راهنماي استانداردهاي جامع اعتبارگذاري دانشگاهها و دانشکده هاي علوم پزشکي

16- پيشنهاد آيين نامه هاي اجرايي

مراحل و شيوه اجرا

مرحلة اول: شامل انجام اقدامات زير مي باشد:

الف. گردآوري استانداردهاي معتبر از دانشگاههاي کشورهاي توسعه يافته و در حال توسعه در زمينه هدفهاي ذکر شده و برگردان آنها به فارسي

ب. تدوين فرآيند ساخت استانداردها

ج. شناسايي جامع مدلهاي مختلف اعتبارگذاري در کشورهاي با سابقه در اين موضوع

د. شناسايي سيستم هاي اجرايي اعتبارگذاري در کشورهاي با سابقه

روشهاي مورد استفاده در مرحله اول:

1- تشکيل 5 گروه مطالعاتي با وظايف زير

1-1- سه گروه جهت گردآوري و برگردان استانداردها در زمينه

A- استانداردهاي آموزشي و پژوهشي

B- استانداردهاي مديريتي

C- استانداردهاي عمومي

1-2- يک گروه براي تدوين فرآيند ساخت استانداردها و شاخصها

1-3- يک گروه براي شناسايي الگوها و سيستم هاي موجود و در حال اجراي اعتبارگذاري در کشورهاي داراي قدمت در اين زمينه

2- گروههاي مذکور با استفاده از امکانات کتابخانه اي، شبکة اينترنت، تماس با مؤسسات اعتبارگذاري، دعوت از مشاوران با تجربه در امر اعتبارگذاري از کشورهاي داراي قدمت و بازديد از نظام اعتبارگذاري برخي از کشورها به تبيين نقاط مبهم در شناخت سيستم هاي اجرايي و نحوه ساخت استانداردها و مميزي استانداردها مبادرت خواهند کرد.

مدت زمان: زمان تقريبي اين مرحله بين حداقل 6 و حداکثر 9 ماه با توجه به برنامه هاي دعوت مشاوران و بازديدها خواهد بود.

مرحلة دوم:

الف. پالايش استانداردهاي معتبر گردآوري شده به منظور سازگاري با شرايط داخلي

ب. تدوين استانداردهاي ويژه کشوري، مبني بر فرآيند استانداردسازي

ج. توافق سازي در باره استانداردهاي اعتبارگذاري دانشگاهها و دانشکده هاي علوم پزشکي کشور

د. تهيه کتاب جامع استانداردها و راهنماي اعتبارگذاري

روشهاي مورد استفاده در مرحله دوم به شرح زير مي باشد:

1- استفاده از تکنيک دلفي براي پالايش استانداردها و توافق سازي

2- کارسنجي و استفاده از مطالعات ميداني براي محاسبه شاخصها و استانداردهاي جديد

3- انجام گردهمائيها  با روش کارگاهي جهت بارش افکار، توافق سازي با حضور کارشناسان ستادي وزارت متبوع و کارشناسان دانشگاههاي مختلف و نمايندگان ساير گروههاي مرتبط ? به تعداد حداقل ده جلسه در استانهاي مختلف

مدت اجرا: حدود 6 ماه

مرحلة سوم:

الف. توافق سازي در باره مدل و نظام اجرايي اعتبارگذاري

ب. تهيه آيين نامه هاي اجرايي

1- اقدامات بند الف از طريق پيشنهادات به سياستگزاران و تصميم گيرندگان قانوني انجام خواهد شد.

2- آيين نامه هاي پيشنهادي مبتني بر تصميمات متخذه بند الف تدوين خواهد شد.

مدت انجام:

طول اين مرحله به ايجاد زمينه از سوي کارفرما براي تشکيل جلسات بستگي خواهد داشت و مدت زمان تهيه آئين نامه ها يک ماه پيش بيني مي شود.

مرحلة چهارم

الف: آموزش عوامل اجرايي و کارشناسان

اين اقدام براي حدود 150 نفر و در قالب چهار کارگاه آموزشي برگزار خواهد شد

مدت: 5/1 الي 2 ماه پيش بيني مي شود.

منابع:

1,2- Steven Golswang, Barbara A Lee, Faculty Freedoms and Institutional Accountability:

Interaction and conflicts, Available From.

http; www.ed.gov/databases/Eric-Digests/ ed284517. html.

3- آدلمن سي، اعتباردهي در آموزش عالي ? ترجمه نادرعلي قورچيان ? فصلنامه پژوهش و برنامه ريزي در آموزش عالي 1374، 1: 163

4و 7- يوسفي عليرضا- زهرايي روشنک. احسانپور سهيلا ? اعتبارگذاري در آموزش عالي  و آموزش پزشکي ? مجله ايراني آموزش در علوم پزشکي ? دوره اول ? شماره دوم ? زمستان 1379- 79- 45 pp

5- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، دبيرخانه شوراي نظارت، ارزشيابي و گسترش دانشگاههاي علوم پزشکي کشور، استانداردهاي بين المللي WFME در آموزش پزشکي مقدماتي و استانداردهاي اعتباربخشي LCME در آمريکا. ترجمه: اميرمازيارنياني، رامين همايوني زند، فخرالسادات حسيني، زهره سهرابي، پاييز 1379.

6- وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي، دبيرخانه شوراي نظارت، ارزشيابي و گسترش دانشگاههاي علوم پزشکي کشور، استانداردهاي بين المللي در آموزش پزشکي مقدماتي، گزارشي از گروه تدوين استانداردهاي WFME. پاييز 1379. (Medical Education, 34(8), 665-675, 2000)